.

مقارن ظهر، انتظار مردم به پایان رسید و منادیِ حضرت ندای نماز جماعت داد. پس از بیرون آمدن مردم از خیمه ها و آمادگی صفها برای نماز، پیامبر صلی اللَّه علیه و آله از خیمه ی خود بیرون آمدند و نماز را به جماعت خواندند.

بعد از آن مردم ناظر بودند که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله بر فراز آن منبر ایستادند و امیرالمؤمنین علیه السلام را فرا خواندند و به او دستور دادند بالای منبر بیاید و در سمت راستش بایستد. قبل از شروع خطبه، امیرالمؤمنین علیه السلام یک پله پائین تر بر فراز منبر در طرف راست حضرت ایستاده بودند و دست پیامبر صلی اللَّه علیه و آله بر شانه ی آن حضرت بود.

سپس حضرت نگاهی به راست و چپ جمعیت نمودند و منتظر شدند تا مردم کاملاً جمع شوند. زنان نیز در قسمتی از مجلس نشستند که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله را به خوبی می دیدند. پس از آماده شدن مردم، پیامبر اکرم صلی اللَّه علیه و آله سخنرانیِ تاریخی و آخرین خطابه ی رسمی خود را برای جهانیان آغاز کردند.

با در نظر گرفتن این شکل خاص از منبر و سخنرانی، که دو نفر بر فراز منبر در

[صفحه 50]

حالت قیام دیده می شوند و بیش از صد و بیست هزار نفر این منظره ی بدیع را می نگرند، به استقبالِ سخنانِ حضرت خواهیم رفت.

یادآور می شود که اجتماع 120000 نفر برای یک سخنرانی و در مقابل یک خطیب که همه شخص او را ببینند در دنیای امروز هم مسئله ی غیر عادی است، تا چه رسد به عصر بعثت که در گذشته ی شش هزار ساله ی انبیا تا آن روز هرگز چنین مجلس عظیمی برای سخنرانی تشکیل نشده بود.

گؤنده ر     بؤلوم لر: